Max Havelaar

 

Het verhaal

Max Havelaar bevat raamvertellingen en minstens twee hoofdthema's, waarvan het ene min of meer losstaat van het andere. Het verhaal wordt verteld door drie vertellers: Droogstoppel, Stern en Multatuli. Het is dankzij deze structuur een typisch voorbeeld van een dubbelromen.

Droogstoppel

In het begin is Droogstoppel aan het woord, het prototype van een benepen, gierig man zonder een greintje fantasie, die erg ingenomen is met zichzelf. Droogstoppel ontmoet na vele jaren een voormalige schoolgenoot, Sjaalman (een alter ego van Multatuli), die hem vraagt een manuscript uit te geven. Droogstoppel laat dat werk doen door de Duitse stagiair Ernest Stern.

Dit eerste deel waarin Droogstoppel het woord neemt vult vijf hoofdstukken uit het handschrift. Later komt Droogstoppel nog een paar keer aan het woord, volgens eigen zeggen om het boek een solide voorkomen te geven. Deze delen zijn korter: een keer twee hoofdstukken en twee keer een hoofdstuk. In de hoofdstukindeling van Van Lennep neemt Droogstoppel midden in een hoofdstuk de pen over.

Stern

Dan is er het verhaal geschreven door Stern, het belangrijkste deel van het boek, dat in grote lijnen de werkelijke belevenissen volgt van Max Havelaar (zoals Dekker hier wordt genoemd) als assistent-resident in Nederlands-Indië.

Dit deel is weer een raamvertelling, want in een aantal hoofdstukken vertelt Havelaar zijn voorgeschiedenis, onder andere op Sumatra en de parabel van de Japanse steenhouwer, oorspronkelijk van Wolter Robert van Hoëvell (1812-1879). Die wenst zich niet te schikken in zijn nederige lot en krijgt de kans via een aantal identiteitswisselingen steeds hogerop te komen. Hij verandert zelfs in de regen, en in de rots waarin hij had gehakt — "doch tevreden was hij niet". Ten slotte keert hij terug in zijn oude beroep. Het is een verhaal met een duidelijke moraal: ambitie maakt ongelukkig, tevredenheid werkt beter dan verlangen.

Naast de geschiedenis van Havelaar bevatten de Stern-episodes ook vele andere uitweidingen, zoals het beroemde verhaal van Saïdjah en Adinda, de avonturen van een onderdrukte Javaan. Dit is een felle aanklacht tegen de uitbuiting van de Javanen, de uitzichtloosheid van het leven van het volk en het werkeloos toezien van de autoriteiten die lezers vanaf de verschijning van het boek sterk heeft aangesproken. Dekker vergelijkt het verhaal met De Hut van Oom Tom: een gefantaseerde roman met de belevenissen van onderdrukte personen, die veel meer indruk maakt dan een waarheidsgetrouwe, maar droge beschrijving van de onderdrukkingen.

Multatuli werd vaak aangevallen om zijn haast terloopse opmerkingen over de koloniale krijgsmacht. Maar juist hier liet Dekker zijn twijfels over het koloniale beleid zo overduidelijk zien.

Multatuli

Aan het einde van het voorlaatste hoofdstuk neemt de schrijver, met het pseudoniem Multatuli, zelf het woord. Hij bedankt Stern vriendelijk voor zijn schrijfwerk. Hij scheldt Droogstoppel uit (ellendig produkt van vuile geldzucht en Godslasterlijke femelarij) en beveelt hem te verdwijnen. Nu komt een aanklacht tegen de beschreven corruptie en de reden waarom het boek geschreven werd. Uiteindelijk schrijft Multatuli een opdracht aan het staatshoofd, koning Willem III. Hij waarschuwt de koning voor wat er in zijn naam gebeurt in het rijk van Insulinde, de "gordel van smaragd".

 

Opdracht

Op welke manier wordt het beeld over de kolonie naar voren gebracht in de boeken Oeroeg en Max Havelaar?

• Verschil: Max Havelaar neemt het op voor de inheemse bevolking en in Oeroeg zorgen de grote verschillen juist voor afstand tussen de ik-personage en Oeroeg. Het verschil wordt steeds groter/duidelijker. Ze dachten redelijk gelijk maar ze gingen op een gegeven moment in totaal andere richtingen.
• Verschil: Multatuli heeft het geschreven speciaal zodat er meer aandacht zou komen voor wat er allemaal wel niet gebeurde, bijvoorbeeld het uitbuiten van de inheemse bevolking. Multatuli wilde aandacht voor het feit dat dit gebeurde. Hij wilde dat er over gepraat werd, positief of negatief. Hella Haasse schrijft het boek als een van haar vele boeken. Zij wilt een roman schrijven en zij hoeft geen aandacht voor een bepaalde kwestie. Ze wilt gewoon een verhaal schrijven met alleen als doel dat mensen het gaan lezen omdat het een goed boek is en niet om politieke redenen.
• Gelijkenis: Ze hebben het beiden over de verschillen in standen in Indonesië en wat voor effect dat op de hoofdpersonages heeft (OEROEG > de ik-persoon en Oeroeg hebben een andere denkwijze. Oeroeg vindt dat hij zijn land moet beschermen van de dominerende blanke mensen die slecht omgaan met andere mensen. Hij keert zich tegen ze. De ik-persoon gaat naar Holland en denkt er niet meer te veel over na)(MAX HAVELAAR > de inlandse regenten die hun macht misbruiken bij de lokale bevolking. Max Havelaar die daar heel heftig op reageert en al snel ruzie krijgt met de inheemse regent omdat hij aan corruptie en uitbuiting doet.
• Verschil: Hella Haasse is geboren in Batavia en heeft daar vrijwel haar hele jeugd doorgebracht. Ze weet goed hoe het daar was als kind zijnde. Als kind heb je niet alles door zoals je als volwassenen zou doen. Ze ging al na haar middelbare school terug naar Nederland. Multatuli ging juist pas op latere leeftijd naar Batavia (rond de 20/25). Hij snapte toen al redelijk snel hoe alles daar in elkaar stak. Hij kreeg een hoge positie en kwam er snel achter dat er allemaal dingen gebeurden die niet konden en niemand die er wat van zei. De verschillende gebeurtenissen en leeftijden zorgen voor verschillende perspectieven over wat er gebeurde in die tijd.